Friesland kent een roerige geschiedenis en een bijzondere cultuur. Enkele zeer opmerkelijke en gedenkwaardige historische gebeurtenissen uit de geschiedenis van Friesland op het gebied van sport, politiek en cultuur bij boven Groningen gaat niets dan Fries. Fryslân hat in roerige skiednis en in bysûndere kultuer. Guon tige opmerklike en memorabele histoaryske barrens út de skiednis fan Fryslân op it mêd fan sport, polityk en kultuer by boven Grins is neat oars as Frysk.
 |
| Nr.1 Een wei in Friesland |
Het Fries zal nooit, écht, verdwijnen, want 'wi hawen oan en troch':
 |
| Mata Hari met haar slang |
Winnaars Elfstedentocht
Typisch(e) Friese familienamen (volgens Bas den Ouden): Hopperus Buma, Poepjes, Gerbrandi, Sybrandy, Dongjuma, van Slooten, Dronrijp, Deinum, Schotanus, Winsemius, Groustra, Baerdt van Sminia, Terwisscha van Scheltinga, Fockema Andreae, Haersma de With, Beyma thoe Kingma, begrijpt u nu? Wij tellen furders mei: de Vries, Dumfries, Dijkstra, Veenstra, van der Meer, van der Wal, van der Veen, Zijlstra, Gaastra, Terpstra, Piersma, Vriesema, van der Bilt, van Dijk, Feenstra, Vriesinga, van der Zee, enzovoort. Zie onder ook de Top 300 van Friese familienamen.
 |
| Trochloftich folk: 150 jaar PTT Post |
Zie ook: De mooiste postzegels
Commissaris van Friesland
1814-1826 Idsert van Humalda
1826-1840 Jan van Zuylen van Nijevelt
1840-1848 Maurits van Sytzama
1848-1878 Jan van Panhuys
1878-1909 Binnert van Harinxma thoe Slooten
1909-1945 Pieter van Harinxma thoe Slooten
1945-1945 Antoni Haan (waarnimmend)
1945-1970 Harry Linthorst Homan
1970-1982 Hedzer Rijpstra
1982-1994 Hans Wiegel
1994-1998 Loek Hermans
1999-2008 Ed Nijpels
2008-2016 John Jorritsma
2016-2017 Joan Leemhuis-Stout (waarnimmend)2017-heden Arno Brok
De ko Nr.1
KANON van Friesland (officieel):
1
De ko
De komst fan boeren en kij
Om-ende-by 3400 foar Kristus
2
De Hludana-stien en It Schrijfbretje
Yn kontakt mei de Romeinen
12 foar Kristus oant 400
3
Hegebeintum
Fryslân yn terpetiid
Om-ende-by 600 foar Kristus oant 1000 nei Kristus
4
Skippers en keaplju
De bloeitiid fan de hannel
450-1200
5
Redbad en Bonifatius
In heidenske kening en in kristlike martler
689-754
6
Fryslân as kleasterlân
De gloarje fan de kleasters
1100-1580
7
De Fryske frijheid
Leaver dea as slaaf
1250-1498
8
It Aldfryske rjocht
Fan Lex Frisionum oant Alde Druk
800-1504
9
Edzard Sirksena
Bouwer fan in Fryske steat
1462-1528
10
Grutte Pier
Frijheidsheld of barbaar
Om-ende-by 1480-1520
11
De Aytta’s
Friezen yn foarstetsjinst
1499-1577
12
Menno Simons
De doperske reformaasje yn Fryslân
1496-1561
13
Wetter en Wadden
Swiet en sâlt, freon en fijân
600 foar Kristus – no
14
De kalkulearjende boer
It rekkenboek fan Rienck Hemmema
1569-1573
15
De Universiteit fan Frjentsjer
Transformatorhúske fan leardens
1595-1843
16
Gysbert Japix
Sljocht en rjocht
1603-1666
17
Anna Maria van Schurman
Leard en leauwend
1607-1678
18
Sikko fan Goslinga
Ealman, regint, diplomaat
1661-1731
19
Maria Louise
De Nassaus yn Fryslân
1688-1765
20
Eise Eisinga
Wenje yn in planetarium
1744-1828
21
Fan republyk neiienheidssteat
Eardere frije Friezen
1780-1813
22
Joast Hiddes Halbertsma
'Mister Fryslân'
1789-1869
23
It Oera Linda Boek
It mystifisearre Fryslân
1867
24
Domela en Piter Jelles
Earmoede en garisma
1880-1900
25
Lân fan dream en winsken
Emigraasje nei de Feriene Steaten
1845-1914
26
Margaretha Geertruida Zelle
Mata Hari
1876-1917
27
It gouden earizer
Materiële kultuer en Fryske identiteit
1840-1900
28
Bûter
De Fryske AEX-yndeks
0-no
29
Douwe Kalma
Fryslân en de wrâld
1896-1953
30
De Ofslútdyk
Fryslân ferbûn mei Hollân
1932
31
Titus Brandsma
In roomske Fries
1881-1942
32
Molkstaking
Staken wie noch nea sa gefaarlik
1943
33
Abe Lenstra
In Fryske sportheld
1920-1985
34
Kneppelfreed
Taalstriid mei wapenstôk en wetterkanon
1951
35
De Alvestêdetocht
Karnaval op it iis
1909-1997
36
Hendrik Algra
De emansipaasje fan 'de kleine luyden'
1920-1950
37
Toerisme op it Waad
Utwaaie op in eilân
1800-no
38
De ruilferkaveling
De ynfloed fan in Frysk foarbylddoarp
Twadde helte 20ste ieu
39
Yndustrialisaasje
Swiertepunt ferskoot nei de Wâlden
1949
40
Gerrit Benner
In Ljouwerter skilder en syn Fryske lânskip
1897-1981
41
It Frysk
It ferhaal fan in taal
Sirka 600 nei Kristus - no
1
|
De ko
|
De komst fan boeren en kij
|
Om-ende-by 3400 foar Kristus
|
2
|
De Hludana-stien en It Schrijfbretje
|
Yn kontakt mei de Romeinen
|
12 foar Kristus oant 400
|
3
|
Hegebeintum
|
Fryslân yn terpetiid
|
Om-ende-by 600 foar Kristus oant 1000 nei Kristus
|
4
|
Skippers en keaplju
|
De bloeitiid fan de hannel
|
450-1200
|
5
|
Redbad en Bonifatius
|
In heidenske kening en in kristlike martler
|
689-754
|
6
|
Fryslân as kleasterlân
|
De gloarje fan de kleasters
|
1100-1580
|
7
|
De Fryske frijheid
|
Leaver dea as slaaf
|
1250-1498
|
8
|
It Aldfryske rjocht
|
Fan Lex Frisionum oant Alde Druk
|
800-1504
|
9
|
Edzard Sirksena
|
Bouwer fan in Fryske steat
|
1462-1528
|
10
|
Grutte Pier
|
Frijheidsheld of barbaar
|
Om-ende-by 1480-1520
|
11
|
De Aytta’s
|
Friezen yn foarstetsjinst
|
1499-1577
|
12
|
Menno Simons
|
De doperske reformaasje yn Fryslân
|
1496-1561
|
13
|
Wetter en Wadden
|
Swiet en sâlt, freon en fijân
|
600 foar Kristus – no
|
14
|
De kalkulearjende boer
|
It rekkenboek fan Rienck Hemmema
|
1569-1573
|
15
|
De Universiteit fan Frjentsjer
|
Transformatorhúske fan leardens
|
1595-1843
|
16
|
Gysbert Japix
|
Sljocht en rjocht
|
1603-1666
|
17
|
Anna Maria van Schurman
|
Leard en leauwend
|
1607-1678
|
18
|
Sikko fan Goslinga
|
Ealman, regint, diplomaat
|
1661-1731
|
19
|
Maria Louise
|
De Nassaus yn Fryslân
|
1688-1765
|
20
|
Eise Eisinga
|
Wenje yn in planetarium
|
1744-1828
|
21
|
Fan republyk neiienheidssteat
|
Eardere frije Friezen
|
1780-1813
|
22
|
Joast Hiddes Halbertsma
|
'Mister Fryslân'
|
1789-1869
|
23
|
It Oera Linda Boek
|
It mystifisearre Fryslân
|
1867
|
24
|
Domela en Piter Jelles
|
Earmoede en garisma
|
1880-1900
|
25
|
Lân fan dream en winsken
|
Emigraasje nei de Feriene Steaten
|
1845-1914
|
26
|
Margaretha Geertruida Zelle
|
Mata Hari
|
1876-1917
|
27
|
It gouden earizer
|
Materiële kultuer en Fryske identiteit
|
1840-1900
|
28
|
Bûter
|
De Fryske AEX-yndeks
|
0-no
|
29
|
Douwe Kalma
|
Fryslân en de wrâld
|
1896-1953
|
30
|
De Ofslútdyk
|
Fryslân ferbûn mei Hollân
|
1932
|
31
|
Titus Brandsma
|
In roomske Fries
|
1881-1942
|
32
|
Molkstaking
|
Staken wie noch nea sa gefaarlik
|
1943
|
33
|
Abe Lenstra
|
In Fryske sportheld
|
1920-1985
|
34
|
Kneppelfreed
|
Taalstriid mei wapenstôk en wetterkanon
|
1951
|
35
|
De Alvestêdetocht
|
Karnaval op it iis
|
1909-1997
|
36
|
Hendrik Algra
|
De emansipaasje fan 'de kleine luyden'
|
1920-1950
|
37
|
Toerisme op it Waad
|
Utwaaie op in eilân
|
1800-no
|
38
|
De ruilferkaveling
|
De ynfloed fan in Frysk foarbylddoarp
|
Twadde helte 20ste ieu
|
39
|
Yndustrialisaasje
|
Swiertepunt ferskoot nei de Wâlden
|
1949
|
40
|
Gerrit Benner
|
In Ljouwerter skilder en syn Fryske lânskip
|
1897-1981
|
41
|
It Frysk
|
It ferhaal fan in taal
|
Sirka 600 nei Kristus - no
|
KANON van Friesland (officieus):
- Pytheas van Massalia: "handelaren in vogeleieren en het edele barnsteen, edelsteen"
- Plinius: "stinkende moerasbladeren en drijvende veenbosjes die men wel met land verward"
- Julius Caesar: "vogeleieren zoekende vissers die op terpen leven"
- Pomponius Mela: "men ziet eerst het Flevomeer en daarna de Oceaan"
- Schrijfbretje Tolsum: "Westergo heet Batavië en men koopt zich vrij na de dienstplicht"
- Romein Tacitus: "over de Friezen die Germanen hekelen en beroemd zijn tot aan Rome"
- Griek Ptolemaeus: "Griekse kaart van Friesland met enkele hoofdplaatsen"
- Konrad Peutinger: "boven de Rijn en Batavia leven enkele vrije volkeren"
- Lex Frisonum: "de Franken betalen per overtreding het dubbele van de Friezen"
- Magna Fresia: "wonen tussen Ondervelsen en Weser"- Magna Frisia: "wonen lager dan de blieuwe steen in Nijmegen"
- Oera Linda Boek: "verhaal van een Herman uit Perzië die vlucht van Aldeheit en wat dan"
- Hludana Gedenksteen: "memoreer en zegt het voort over dat ene eiland (Al-ud-ana)"
De Friese Canon is derhalve een lijst met 11 en 30; dus in totaal 41 onderwerpen, van de meest historische gebeurtenissen uit de geschiedenis van Friesland. De selectie heeft plaatsgevonden met deskundigen uit alle geledingen waarbij de Fryske Akademy in Ljouwert en de Rijksuniversiteit in Groningen een beslissende rol speelden. Ondergetekende heeft ten minste familiebanden met onderwerp nr.10 Grote Pier (Heinsius nl. Donia-telgen), nr.16 Gysbert Japicx (nl. Rolwagen-Heinsius), nr.22 Joost Halbertsma (nl. Dorhout Mees-Heinsius), en nr.24 Domela Nieuwenhuis en Pier Pander (nl. Heinsius-Schagen).
Auteur: Fré Heinsius
Kronieken van Friesland
11 Elfsteden:
30 Grietenijen:
- Achtkarspelen
- Aengwirden
- Baarderadeel
- Barradeel
- Dantumadeel
- Doniawerstal
- Ferwerderadeel
- Franekeradeel
- Gaasterland
- Haskerland
- Hemelumer Oldephaert Noordwolde (later: Hemelumer Oldeferd)
- Hennaarderadeel
- Het Bildt
- Idaarderadeel
- Kollumerland-Nieuwkruisland
- Leeuwarderadeel
- Lemsterland
- Menaldumadeel
- Oost-Dongeradeel
- Opsterland
- Rauwerderhem
- Schoterland
- Smallingerland
- Stellingwerf-Oosteinde (later: Ooststellingwerf)
- Stellingwerf-Westeinde (later: Weststellingwerf)
- Tietjerksteradeel
- Utingeradeel
- West-Dongeradeel
- Wonseradeel
- Wymbritseradeel
Kanttekeningen
die bij de kronieken te plaatsen zijn. Er is grote onduidelijkheid over de locatie van het Friese volk en de locatie van het Friese land.
Volgens sommigen zou Friesland zelfs onder Nijmegen liggen, anderen menen dat
dit verdwenen volk op een Waddeneiland woonde, thans overwegend bekend
onder de naam: nom-aden. De canon-opsomming kan in vele opzichten dus terzijde geschoven
worden als een veel te beperkt en veel te eenzijdig overzichtje van een
in alle opzichten uiterst naïef en
met eigenaardigheden behept volkje. Voor de goede orde. De Westfriezen en Oostfriezen kennen niet echt een eigen volksgeschiedenis. Het lukt dus niet om bronnen te confronteren.
Kronieken met nog meer opmerkelijke feiten:
- Pytheas van Massalia: "handelaren in vogeleieren en het edele barnsteen, edelsteen"
- Plinius: "stinkende moerasbladeren en drijvende veenbosjes die men wel met land verward"
- Julius Caesar: "vogeleieren zoekende vissers die op terpen leven"
- Pomponius Mela: "men ziet eerst het Flevomeer en daarna de Oceaan"
- Schrijfbretje Tolsum: "Westergo heet Batavië en men koopt zich vrij na de dienstplicht"
- Romein Tacitus: "over de Friezen die Germanen hekelen en beroemd zijn tot aan Rome"
- Griek Ptolemaeus: "Griekse kaart van Friesland met enkele hoofdplaatsen"
- Konrad Peutinger: "boven de Rijn en Batavia leven enkele vrije volkeren"
- Lex Frisonum: "de Franken betalen per overtreding het dubbele van de Friezen"
- Magna Fresia: "wonen tussen Ondervelsen en Weser"
- Magna Frisia: "wonen lager dan de blieuwe steen in Nijmegen"- Oera Linda Boek: "verhaal van een Herman uit Perzië die vlucht van Aldeheit en wat dan"
- Hludana Gedenksteen: "memoreer en zegt het voort over dat ene eiland (Al-ud-ana)"
De Friese Canon is derhalve een lijst met 11 en 30; dus in totaal 41 onderwerpen, van de meest historische gebeurtenissen uit de geschiedenis van Friesland. De selectie heeft plaatsgevonden met deskundigen uit alle geledingen waarbij de Fryske Akademy in Ljouwert en de Rijksuniversiteit in Groningen een beslissende rol speelden. Ondergetekende heeft ten minste familiebanden met onderwerp nr.10 Grote Pier (Heinsius nl. Donia-telgen), nr.16 Gysbert Japicx (nl. Rolwagen-Heinsius), nr.22 Joost Halbertsma (nl. Dorhout Mees-Heinsius), en nr.24 Domela Nieuwenhuis en Pier Pander (nl. Heinsius-Schagen).
Auteur: Fré Heinsius
Kronieken van Friesland
11 Elfsteden:
30 Grietenijen:
- Achtkarspelen
- Aengwirden
- Baarderadeel
- Barradeel
- Dantumadeel
- Doniawerstal
- Ferwerderadeel
- Franekeradeel
- Gaasterland
- Haskerland
- Hemelumer Oldephaert Noordwolde (later: Hemelumer Oldeferd)
- Hennaarderadeel
- Het Bildt
- Idaarderadeel
- Kollumerland-Nieuwkruisland
- Leeuwarderadeel
- Lemsterland
- Menaldumadeel
- Oost-Dongeradeel
- Opsterland
- Rauwerderhem
- Schoterland
- Smallingerland
- Stellingwerf-Oosteinde (later: Ooststellingwerf)
- Stellingwerf-Westeinde (later: Weststellingwerf)
- Tietjerksteradeel
- Utingeradeel
- West-Dongeradeel
- Wonseradeel
- Wymbritseradeel
Kanttekeningen
die bij de kronieken te plaatsen zijn. Er is grote onduidelijkheid over de locatie van het Friese volk en de locatie van het Friese land.
Volgens sommigen zou Friesland zelfs onder Nijmegen liggen, anderen menen dat
dit verdwenen volk op een Waddeneiland woonde, thans overwegend bekend
onder de naam: nom-aden. De canon-opsomming kan in vele opzichten dus terzijde geschoven
worden als een veel te beperkt en veel te eenzijdig overzichtje van een
in alle opzichten uiterst naïef en
met eigenaardigheden behept volkje. Voor de goede orde. De Westfriezen en Oostfriezen kennen niet echt een eigen volksgeschiedenis. Het lukt dus niet om bronnen te confronteren.
- Uit de chronijken Worperii van Renismageest, prioris in Thabor door Worp van Thabor [ca. 1500]
- Die cronycke van Hollandt, Zeelandt ende Vrieslant beghinnende van Adams tiden tot die geboerte ons Heren Ihesum voertgaende tot den iare M. CCCCC. ende Xvii. : met den rechten oerspronc hoe Hollandt eerst begrepen ende bewoent is gheweest vanden Troyanen, ende is inhoudende van die hertogen van Beyeren, Henegouwen ende Bourgongen ... : met die cronike der Biscoppen van Utrecht seer suuerlic geextendeert ende int lang verhaelt. door Cornelius Aurelius; Lucas, van Leyden; Jan Seversz; Jacob Cornelisz. Uitgever: Voleynt tot Leyden : Bi mi Ian Seuersz., [1517]
- Cronicorum Phrisiae (lib. 1-3)..."; tot 1396 door Worp van Thabor; Frederik Westphalen; Adriaan Westphalen [1555]
- Cronijcke ende waerachtighe beschrijvinge van Vrijeslandt, eerst door Occam Scharlensem seer vlijtelijck bij een geteijkent, ende andermaell dorch Johannem Vlijterp weeder vernijeuut ende verbetert Als nu oock van gelijcken dardemaell door Andream Cornel. Stavriensem seer neerstelijck ende getrouuelijck geschijedt is ..." / 132 B 6. door Ocko van Scharl; Johannes Vlieterp; Andreas Cornelis van Staveren; Jarich Douwes van Ferwerd; W A Pieterson. [1580]
- Chronique, ofte Historische geschiedenisse van Vrieslant, beginnende vanden jaere nae des werelts scheppinghe 3635 ende loopende tot ... 1622 : met schoone figuyren ende een landts ende steed caerten verciert door Pier Winsemius [1622]
- D' oude chronijcke ende historien van Holland (met West-Vriesland) van Zeeland ende van Utrecht [1636]. door W van Gouthoeven [1636]
- Chronyck van Hollandt, Zeelandt ende Westvrieslandt. door Johan Veldenaer; Marcus Zuerius Boxhorn [1650] Historiografische teksten over Friesland en Groningen. 74 J 41-42 [1693] door Worp van Thabor; Kempo van Martena; Antonius Matthaeus; Honkoop, A. en J. (auctie, 1781)
- Kroniek van Holland, Zeeland en Friesland; -1522 / 74 J 46-49 [1702] door Henricus Goude; Antonius Matthaeus; Honkoop, A. en J. (auctie, 1781)
- Chronyck Oft Historie Van Oost-Frieslant door Eggeric Beninga; Menso Alting; Antonius Matthaeus [1706] Kronijk van Friesland door Worp van Thabor [ca. 1710]
- Annales Frisiae ab Ernesto Friderico à Wicht congesti ad annum Christi 1602, qui ipsi fatalis fuit, perducti. door Ernestus Fridericus à Wicht [1725]
- Vaderlandsche chronyk; of Jaarboek van Holland; Zeeland; en Friesland: van de vroegste tyden af tot op den dood van Hertog Albrecht van Beijeren, Daniel van Alphen. [1784]
- Gouds kroniekje. Kroniek van Holland, Zeeland, Friesland en Utrecht; tot 1437 (onvolledig) 71 J 41. door Joost Romswinckel; Daniel van Alphen; Delfos, P. en P.H. Trap (auctie, 1798)
- Kroniek van Friesland (boek IV-V) / 133 C 3. door Worp van Thabor; Muller, F. (auctie, 1897)
De 300 meest voorkomende familienamen in Friesland (# aantal vermeldingen) | |||||